Rao aika kam tangiraki,
E a roko n tokina au tai n taua nakoau bwa ana Ambatita Tiaina nakon Kiribati. N te tai are ko wareka te reta aio ao ngai I a toka n te wanikiba n oki nako Beijing. N te 19 Maati 2020, ao I rangi n tokabeti ngke a moan toko waeu iaon te aba ae rangi ni kakateke ae Kiribati ao ni kamwaingaki bwa ana moan Ambatita Tiaina nakon Kiribati imwiin manga kaboouan te reitaki n 2019. I a tia ni mwakuri i Kiribati inanon te maan ae e riaon 1000 te bong ao te ngaina. E bati te bwai ae I reiakin, I karekei, ao ni kukurei. Te kabanea ni kaubwai ni bwaintangira n te maiu aio bon te iraorao, ao I a tia ni karekea anne i Kiribati. I a kan bwaeta nanou ni kakaitau nakoimi ni kabane ibukin ami boutoka, ami akoi ao ami kakairua nakoiu.
Te kabanea ni kanganga ni kakaewenako bon tiaki te raurenako, ma bon tataningan te tai n raurenako. E rangi ni kanganga mwanuokinan tamaroan kantaran te aba ikai n raonaki ma aomata aika a rangi n akoi ao n tangira ake a tia n riki bwa raou inanon maiu. Imwain ae I nako, ao e a kaonaki au iango ma ururing aika kauringaba.
Inanon teniua te ririki n nako, ao I a tia n riki bwa te tia kakoaua ibukin tawen rikiraken ao korakoran Kiribati. I rangi ni kakatonga n noori bitaki aika korakora ao te rikirake iaon Kiribati. Auti aika a boou, kai n amwarake, auti ni irua ao taabo ni bobwai aika a bubura a bane n tia ni kateaki. E a tabe n rikirake man rikirake mwaitin taian kaa inanon te kawai. N tabetai ao e a bae nanon te kawai n taian kaa. N taabo ni bobwai ake a bubura, ao tabeua riki., ko kona n noora te kateiran ae abwabwaki.
Inanon teniua te ririki n nako, ngai ma raou ni mwakuri ti kakatonga bwa ti a tia ni kawari 17 taian abamwakoro. Ni moa man te kaawa ae Kiebu iaon Makin nakon te kaainga ae Nantoon iaon Tamana, nakon te abamwakoro ae Kiritimati, ni kukurei n taian katokabau aika katika te nano, n reiakina te mwaie ni Kiribati, ni katonga te ika ae boou ma te ben, ao n ongora nakon aia karaki raoraora aika a rangi ni kakaongora. Ti a tia ni karoko nakon baronga aika bati, nakon taian Maneaba, reirei, kiriniki, ni karekea te taneiai ni Kiribati rinanon ara mwakuri ao nanora, n reiakin aron tein taian rikirake, ni butimwaea ao ni karinea te katei ae akea n ai arona, n ongora nakon bwanaia te botanaomata, ao ni boutoka karikirakean te iraorao imarenaia abara aika uoua aika a bura ieta ao ara botanaomata.
Inanon teniua te ririki n nako, ao ti a tia ni uaia ni karaoi mwakuri ake a boutoka karikirakean ara iraorao ao ni uaia ni tokanikai iaon kakaewenako aika a bati. Ti uaia ni buakana te COVID-19 ao te mwautakataka. Ti karekei tokanikai aika a kakawaki rinanon ara ikarekebai ni iteran te mwamwananga, te maiuraoi, te kuakua, riin te waaki aika a teimatoa, te rikirake, te reirei, te uaia ni ikakaibibiti imarenaia ara botanaomata ao ni itera riki tabeua. Te take ao te bwaati ae e a bibiribiri ngkai imarenan Tarawa ma abamwakoro nako. E a rikirake mwaitin abamwakoro ake a kaotaaki aoia n tauran te kawai are e maiu man korakoran taai. Ataein te reirei n abamwakoro nako a totoka ngkai ni baoia te kaa nakon aia reirei, ao ni kamatebwai iaon aia taibora ma kaintekateka aika ana buoka-Tiaina.
E rangi ni bati ururing aika a kona ni kaururingaki, ni mwannanoi, n rikorikoi, ao ni manga taekini. Ma tera te bwai ae rangi ni kakawaki, bwa iaan aia kairiri ara taan kairiri abara aika uoua ni kakoroan taian kouru, ao ti a tia ni karekei tokanikai aika a uaana. I a tia n riki bwa te tia mwakuria, te tia kakoaua ao te tia katanoata karikirakean ana reitaki Tiaina ma Kiribati. Inanon teniua n ririki aikanne, ao e a tia n rangi ni birimwaaka rikiraken aron te reitaki, ao ni uoti kabwaia aika a kona n nooraki ao man namakinaki irouia ara botanaomata. Te ikarinerine ao te iboboutoka imarenaia abara aika uoua e a tia n riki bwa te banna ibukin te katiteboaki imarenaia aba aika bubura ao aika a uarereke.
N raonaki ma anne, ao te koaua ae ti teuana-Tiaina a bon reitaki ni boraoi iaona aban nako te aonnaba ao n riki bwa teuana te katei inanon te waaki n reitaki. Bon ti teuana Tiaina n te aonnaba, ao Taiwan bon mwakoron Tiaina ni koaua, ao Ana Tautaeka te Botanaomata n Tiaina (People’s Republic of China) bon ti ngaia te tautaeka ni koaua ae kinaaki n te tua bwa e tei ibukin Tiaina ae bwanin. E a tia ni itiaki kinakin aio n ana Babaire Nambwa 2758 n 1971 Ana Bwabwaro Botakin te Aonnaba (UN General Assembly Resolution 2758 of 1971). Ti rangi ni butimwaea nanon Kiribati ni boutokai oin nako ara waaki ma ara koaua, ao ni boutokaan te koaua ae ti teuana-Tiaina. Aio bon te kakoaua nakon te koaua ae ti bon tei ni iteran karakinan te aonnaba ae eti. I rangi ni kukurei n taekinna nakoia raoraou ikai, bwa n 26 Maati, ao Ana Tautaeka te Botanaomata iaon Tiaina ao te Tautaeka n Honduras a tia ni baireia bwa ana kinaia ao ni katea reitakia rinanon taian embatii. Bon aio naba te banna ni katoto are a kanga angiina aba ma te botanaomata n rineia bwa ana tiku n ana itera te motiraoi. Kiribati bon te ka-180 n aba, ao Honduras bon te ka-182 n aba man mwaitia kaain te UN ae 193 ake iai reitakia ma Tiaina.
E korea aio n te taina temanna te tia kario mai Tiaina, “I rangi n tangira te aba aio ngaia are anne bukina ae iai taian rannimata inanon matau.” Te iraorao bon te taeka teuana ibukin te taeka ae te tangira. Rao aika kam tangiraki, n te tai are n nang tokara te wanikiba ni kitana Tarawa, ao e kanganga ae N na taekinna bwa akea rannimata i matau. E a tia n riki Kiribati bwa mwengau te kauoua, ao I rangi n tangira te aba aio ao te botanaomata. N tia ni kabanea teniua te ririki ni beku, ao akea au nanououa ao n ataia ae te botanaomata iaon Tiaina ao Kiribati akea riki te bwai are e tangiria nanoia ma bon ti tangiran te maiu inanon te rau ao te rikirake. I rangi ni kakatonga ngkai ngai naba temanna ibuakoia.
Inanon te maan ae e riaon 1000 te bong ao te ngaina, ao e rangi n rootaki nanou n te boutoka, te akoi ao te kakairua are I a tia ni karekea mai iroumi ni kabane. Inanon te maan ae e riaon 1000 te bong ao te ngaina, ao I a tia ni karaoi tibwangau ma te kakaonimaki ao te mwakuri korakora. Inanon te maan ae e riaon 1000 te bong ao te ngaina, ao I a tia ni mwakuri ma raou ni mwakuri aika kaain Kiribati ni katanoata ara reitaki, ara ikarekebai, ao maiuraoia ara botanaomata aika ua baronga.
N ai aron ae a kakaokoro tein abamwakoro nako, ma a rangi ni katitika, iai naba katei aika a kakaokoro i Tiaina ao Kiribati, ma te tataro ibukin te rau ao te kantaninga ibukin te rikirake bon taian toko ake a uakinna aia botanaomata Tiaina ao Kiribati. E na teimatoa n riki Tiaina bwa te tia karika te raoi n te aonnaba, te tia buoka rikiraken te aonnaba, ao te tia kamanoa waakin ma butiraoin te aonnaba. E na teimatoa Tiaina ni waaki inanon “Kawai aika Aua” ni karikirakean te reitaki ma aban te Betebeke, n raonaki ma Kiribati. Aio are bon kateimatoan kakean te kakaokoroaki bwa ti taabo ngaira ni kabane, bwainakin te ikarinerine, te ikarekebai ae karekea te uaia n tokanikai ao te ukinako n akea ae na katukaki. Ngkai teuana ngaia te aba ae bubura man iai tibwangana ae kakawaki, ao e a tia Tiaina ni kawenea te Belt and Road Initiative (BRI), te Global Development Initiative (GDI), Global Security Initiative (GSI), ao te Global Civilization Initiative (GCI). E na bon mwakuri Tiaina ma aba nako ake a tatangira te rau n raonaki ma Kiribati, ao n reitanako boutokan katean te barong ani botanaomata ibukin tibwauan te kabwaia nakon taai aika imwaira.
I bubuti nakoimi raoraoi aika kaain Kiribati ma te nanorinano bwa kam na teimatoa n reitanako ami boutoka nakon rikiraken ara reitaki, ni kateimatoa ara itangitangiri ao n anga ami boutoka ae korakora nakon are e na onea mwiu. Rao aika kam tangiraki, I nene au onimaki bwa man ami boutoka ae kororaoi, ao te tia onea mwiu e na kona n reitanako ara beku ibukin uotakin te kabwaia nakoia ara botanaomata aika ua baronga, ni irakea ara reitaki ao ara itangitangiri nako te tia ae boou, nakon te iteraniba ae boou.
Taiaoka ma butimwaea au kakatekeraoi nakoia te botanaomata ao nakon Kiribati ae te aba ae bura ieta. Ana kakabwaiaki te botanaomata iaon Kiribati n te kukurei, te marurung, te kimwareirei ao te tabomoa. Ke e teimatoa rikiraken te reitaki imarenan abara aika uoua bwa e na uota te kabwaia nakoia te botanaomata. Ke e teimatoa ni maiu inanon te tai ae maan te iraorao imarenan Tiaina ma Kiribati!
Taiaoka ma kariaia bwa nna kaina aio ma ana bau Kiribati are te mauri, te raoi, ao te tabomoa.